Máis da metade das vítimas mortais da violencia de xénero de 2023 tiñan menores ao seu cargo
A violencia de xénero acabou en 2023 coa vida de 58 mulleres, todas elas asasinadas por quen era ou foran as súas parellas. Esta cifra, a peor desde 2015, supera amplamente a rexistrada un ano antes e lanza unha media anual de 59,2 crimes ao ano -uno cada 6,2 días- na serie histórica que vai de 2003 a 2023. Algo máis da metade destas mulleres tiñan nacionalidade española (55,2 %) e eran nais de nenos e nenas menores de idade (47,2 %); unha de cada catro (25,9 %) presentara unha denuncia previa contra o seu agresor e seis de cada dez (60,3 %) seguía convivindo con el.
Estes e outros datos están recollidos no Informe sobre vítimas mortais da violencia de xénero e doméstica no ámbito da parella ou ex parella que cada ano elabora o Observatorio contra a Violencia Doméstica e de Xénero do Consello Xeral do Poder Xudicial e que analiza de forma pormenorizada, a partir dos datos en poder dos órganos xudiciais, as mortes de mulleres e dos seus fillos e fillas menores por violencia de xénero dentro do ámbito da parella ou ex parella, así como as mortes por violencia doméstica íntima.
A análise comparada entre ambos os fenómenos delituosos mostra como o 87,8 % dos asasinatos no ámbito da parella ou ex parella foron cometidos por homes contra mulleres, mentres que o 10,3 %, foron de homes a mans de mulleres.
Pese ao aumento dos crimes machistas en 2023, o estudo da serie histórica revela significativas diferenzas entre o primeiro período (2003-2012) e o segundo (2013-2022). A media anual no primeiro decenio foi de 65,9 asasinatos e no segundo, de 52,4. O mesmo ocorre coa frecuencia: no primeiro decenio produciuse un caso cada 5,5 días e no segundo, cada 7 días. A taxa de feminicidios por cada millón de mulleres de máis de 15 anos tamén diminúe da primeira á segunda metade da serie histórica ao pasar de 3,42 a 2,59. En 2023, situouse en 2,75.
A análise dos datos extraídos dos expedientes xudiciais pon de manifesto que a violencia de xénero é un fenómeno criminal caracterizado pola diversidade, pois afecta a todos os ámbitos e orixes por igual: nacionalidade, clase social, idade, nivel de estudos, grupo étnico, etc. Esa información permite trazar un perfil da vítima, así como do seu agresor, pero non a debuxar as circunstancias socio-económicas e a forma en que estas puidesen condicionar a relación entre ambos.
IDADE DAS VÍTIMAS
En 2023, o perfil da vítima é o dunha muller cunha idade media de 42,9 anos, nai, de nacionalidade española en algo máis da metade dos casos (55,2 %), que convive co seu agresor (60,3 %) e que mantén con el unha relación afectiva (70,7 %), xa sexa matrimonial ou doutro tipo, no momento de producirse o crime. Do mesmo xeito que en anos anteriores, máis da metade das vítimas (58,7 %) tiñan entre 26 e 45 anos, aínda que esa franxa de idade representa menos dun terzo da poboación de mulleres maiores de 15 anos.
Do total de vítimas, 32 eran españolas (55,2 %) e 26 (44,8 %) procedían doutros dezasete países: o 34,6 % situados en África; o 26,9 % en América; a mesma porcentaxe, en Europa e o 11,5 por cento, en Asia.
Unha das características que compartían a metade das vítimas (55,2 %) era a súa condición de nais de nenas e nenos menores de idade; a porcentaxe de vítimas que eran nais ascende ata o 74,14 % se se teñen en conta tamén os fillos e fillas maiores de idade. Dos 58 menores que quedaron orfos o pasado ano, 37 (63,8 %) eran fillos/as biolóxicos do agresor. Os outros 21 naceron durante relacións anteriores ou posteriores das vítimas. O número de persoas que en 2023 perderon ás súas nais, independentemente da súa idade, foron 83.
FILLOS/AS MENORES DAS VÍTIMAS
O agresor é un home español no 55,2 % dos casos, cunha idade media de 47,3 anos (máis de 4 anos superior á das vítimas).
Só un 12,1 % dos vitimarios entregáronse tras cometer o crime. A maioría (56,9 %) foron detidos e o 24,1 %, suicidáronse. Respecto destes últimos, o informe revela que na súa maioría (57,1 %) tiñan un vínculo matrimonial coa vítima, unha idade media de 55,3 anos e nacionalidade española en sete de cada dez casos (71,4 %).
Un ano máis, o domicilio, común ou dun dos membros da parella ou ex parella, foi o lugar no que se rexistraron oito de cada dez (77,8 %) feminicidios. En porcentaxes moi inferiores, outros escenarios foron o lugar de traballo (7 %), un hotel (6 %) ou a vía pública (5 %).
O método empregado no 51,8 % dos casos foi a arma branca, seguida pola arma de lume (19,6 %), a asfixia ou estrangulamento (15 %) e os golpes (10,7 %), entre outros. Na serie histórica, o 64,6 % dos feminicidios cometidos con arma de fogo terminaron co suicidio do agresor.
En 2023 produciuse unha rechamante concentración de casos (25 dos 58) no verán: o 10,6 % en xuño; o 14,9 % en xullo; o 17 % en agosto e o 21,3 por cento en setembro. O domingo foi o día da semana con maior concentración de feminicidios, cun 36,2 % dos casos.
Unha de cada catro mulleres asasinadas (25,9 %) presentara unha denuncia previa contra os seus agresores, o que supón 15 das 58 vítimas. Delas, cinco mantiñan a convivencia co seu agresor.
A porcentaxe é notablemente inferior ao rexistrado en 2022, ano no que preto da metade das mulleres asasinadas (40,8 %) denunciaran a situación de violencia na que vivían. A análise da serie temporal de casos con denuncia previa mostra importantes oscilacións que van desde o 12,3 % de 2005 ata o 40,8 % de 2022.
A idade media das vítimas que en 2023 denunciaron previamente ao seu agresor foi de 39,1 anos, inferior á media de idade das 58 vítimas dese ano, situada en 42,9 anos.
A maior parte das denuncias foron presentadas por mulleres con idades comprendidas entre os 36 e 45 anos (36,8 %). O informe revela que as vítimas que denunciaron aos seus agresores pertencían a todas as franxas de idade ata os 65 anos; non o fixeron en ningún caso as mulleres con máis de 65 anos, a pesar de que o 8,6 % das asasinadas pertencían a este grupo de idade.
DENUNCIAS SEGUNDO FRANXAS DE IDADE
Por nacionalidades, a porcentaxe de vítimas mortais estranxeiras que denunciou ao seu agresor é superior ao de vítimas españolas. Entre estas últimas, presentaran denuncia o 15,6 %, mentres que no grupo das vítimas procedentes doutros países esa porcentaxe foi do 38,5 %.
En tres dos 58 casos que analiza o informe, existía unha medida de afastamento en vigor e o asasinato cometeuse, respectivamente, no lugar de traballo da vítima, nunha praia e no interior dun hotel. Noutros dous casos, existiran medidas con anterioridade, pero no momento dos feitos estaban canceladas.
En 2023 houbo dous casos nos que a agresión se estendeu a dúas persoas próximas á muller, que tamén resultaron asasinadas. En ambos os supostos trátase de fillas menores das vítimas, de 5 e 8 anos. Na serie histórica rexistráronse 64 casos de homicidio múltiple cun total de 76 vítimas, das cales 39 eran fillos/as menores das vítimas.
Durante 2023, dous menores foron asasinados polo seu pai ou pola parella da súa nai nun contexto de violencia de xénero. A serie histórica lanza un total acumulado de 53 menores mortos, cifra que dá visibilidade á chamada violencia vicaria.
A través da análise dos datos obtidos dos expedientes xudiciais, o Observatorio busca achegar “ferramentas” que poidan servir de apoio na toma de decisións co fin último de erradicar un fenómeno que causa tanto dor e preocupación, dada a extrema vulnerabilidade das vítimas.
A idade media dos dous menores asasinados en 2023 foi de 6,5 anos, moi próxima á media de idade da serie histórica, que é de 6,8 anos. Na serie histórica, sete de cada dez (71,7 %) fillos e fillas das vítimas da violencia machista tiñan menos de 10 anos.
En canto á nacionalidade, unha das dúas vítimas de 2023 era española. Ambas as menores convivían co agresor no momento dos feitos, pero só unha delas era filla biolóxica deste; a outra foi asasinada pola parella da súa nai. Na serie histórica, o 77,4 % dos menores asasinados tiñan nacionalidade española e o 81,1 % convivían co vitimario que, no 83,7 % dos casos era o seu pai biolóxico.
Do mesmo xeito que nos feminicidios, o domicilio é o lugar onde se producen a maioría dos crimes -os dous de 2023 e o 74 % dos labores desde 2013- e a arma branca, o método máis empregado -nos dous casos de 2023 e no 40 % dos ocorridos entre 2013 e 2022-.
Nun deses dous casos, consta a existencia dunha denuncia previa. Desde 2013, rexistráronse denuncias previas nun 28,6 % dos supostos.
A idade media dos agresores foi de 35 anos en 2023 e, en seis de cada dez casos (61,9 %), a súa nacionalidade española. En 2023, os dous agresores foron detidos tras tentar suicidarse. No período 2013-2022, a porcentaxe de vitimarios que se quitaron a vida despois de cometer o crime foi do 62 por cento, case trinta puntos porcentuais por encima dos casos de suicidio tras o feminicidio (32,4 %).
O concepto de violencia doméstica íntima inclúe os casos ocorridos no ámbito da parella ou expareja sempre que non se trate dunha acción exercida por un home contra unha muller (nese caso trataríase de violencia de xénero). Engloba, por tanto, os casos de morte de homes a mans de mulleres e os casos de violencia intragénero, ocorridos no ámbito de parellas ou exparejas homosexuais.
En 2023, foron 11 as vítimas mortais da violencia doméstica íntima, a cifra anual máis alta desde 2009, ano no que comezaron a rexistrarse estes crimes. A media de vítimas mortais desde esa data é de 7,7 ao ano.
Todas as vítimas do pasado ano eran homes, nove dos cales foron asasinados pola súa parella ou expareja muller, mentres que os outros dous foron a mans das súas parellas ou exparejas home. Na serie histórica, o 84 % dos casos son asasinatos de homes a mans de mulleres. A media de idade das vítimas mortais de 2023 foi de 51,2 anos, sendo a media da serie histórica de 49,7 anos.
Nove das once vítimas mortais tiñan nacionalidade española, sendo España o país de orixe do 75,4 % das persoas asasinadas desde 2009.
A mesma cifra (9 das 11 vítimas) convivían co seu agresor/a, unha circunstancia que na serie histórica deuse no 83,2 % dos casos. En catro dos supostos obxecto do informe, existía ou existira un vínculo matrimonial. Entre 2009 e 2022, no 85,2 % dos casos mantíñase a relación.
Dous das once vítimas mortais de 2023 tiñan fillos menores de idade. Desde 2009, un total de 47 menores quedaron orfos polo asasinato dos seus proxenitores.
En 2023, o domicilio común foi o escenario do crime en nove dos once casos rexistrados e a arma branca, o método empregado para causar a morte en oito deles. Na serie histórica, a porcentaxe de mortes ocorridas no domicilio común é do 74,8 % e o do uso da arma branca, do 66,4 por cento.
A idade media dos agresores/as foi de 42,9 anos, moi similar á media do período 2009-2022, no que foi de 43,8 anos. A maioría dos agresores/é (6) tiñan nacionalidade española e nove delas eran mulleres. Só nun dos casos de 2023 rexistrouse o suicidio do agresor/a, circunstancia que na serie histórica deuse no 9 % dos casos. No 76 % dos supostos ocorridos desde 2009, produciuse a detención.
RESPOSTA DO AGRESOR/A
En dous dos once casos ocorridos en 2023 hai constancia de denuncia previa da vítima cara ao seu agresor, precisamente nos que se tratou de agresores homes.
Tres dos once casos analizados enmárcanse na chamada “violencia de resposta”, pois existe constancia de denuncias previas por malos tratos presentadas pola agresora contra quen resultou sendo finalmente vítima. Desde 2009, rexistráronse 24 casos de “violencia de resposta”, cifra que representa o 23,8 % do total.
O estudo comparado dos casos de homicidio ou asasinato no ámbito da parella ou expareja desde 2009 ata 2022 permite concluír que se produciron un total de 942 mortes. Delas, 827 (87,8 %) causadas por un home a unha muller; 97 (10,3 %) causadas por unha muller a un home; 14 (1,5 %) de home a home e 4 (0,4 %) de muller a muller.