O galego revive nos cemiterios: medra o uso da lingua nas inscricións funerarias en Miño e Vilasantar
Nas parroquias das Mariñas coruñesas, o silencio dos cemiterios está comezando a falar cada vez máis en galego. Aínda que a presenza da lingua propia segue sendo minoritaria nos epitafios, o aumento do seu uso en concellos como Miño, Vilarmaior ou Monfero confirma unha tendencia emerxente que emociona aos defensores do idioma.
A intervención educativa Modelo Burela, nacida en 1997 como unha proposta pioneira para dignificar e recuperar o uso do galego no ámbito da memoria e da morte, deu lugar á actual iniciativa Palabra e Memoria, que se estende xa por toda Galicia. Esta rede, formada por un equipo de visualización do uso do galego nos cemiterios, conta coa participación altruísta de arredor de cen persoas repartidas polas catro provincias. Agora, a iniciativa complétase coa incorporación da sección das Mariñas.
O albanel Enrique García Vázquez, natural de Monfero e encargado do mantemento de 38 cemiterios da comarca, leva anos anotando con coidado a lingua empregada nas lápidas de máis de 3.000 familias pertencentes a 16 parroquias. O seu labor, discreto pero rigoroso, forma parte dunha investigación máis ampla coordinada polo xornalista David Canto Veiga e impulsada polo Consello da Cultura Galega. Ata o momento, xa foron revisadas unhas 60.000 propiedades en algo máis de 80 concellos galegos, o que permite unha fotografía moi representativa do vínculo entre lingua, memoria e territorio.
A comarca das Mariñas incorporouse recentemente a este mapa da memoria lingüística grazas á iniciativa do artista plástico Xoán Casal Vidal e do propio García Vázquez. Un dos puntos de partida foi o cemiterio de Bemantes, en Miño, onde destaca unha inscrición da Salve Mariñeira en galego e outras dúas pezas recentes: un poema dedicado á nai do artista e un lema inscrito en 2013 que reza: "A alma da nosa xente forxa a espiña do universo."
A partir desa primeira experiencia, Enrique García (Monfero, 1956), fixo a visualización do cemiterio de Perbes, onde rexistrou a entrada do galego escrito en 1996 e onde tamén constatou a presenza do noso idioma na lembranza a Manuel Fraga Iribarne, desde xaneiro de 2012. Posteriormente, realizou a visualización das inscricións de 915 familias de Callobre e Miño; 622, de Vilamateo, Torres, Goimil, Grandal, Doroña e Vilarmaior; 766 en Vila-Chá, San Fiz e Monfero; e 425 en Ambroa, Viña e Irixoa.
A pesar diso, os datos amosan que a media de uso da lingua galega nos cemiterios das Mariñas segue por debaixo do 5 %, lonxe aínda de comarcas como o Barbanza ou a Terra Chá, que superan o 20 %. Doroña (Vilarmaior) e San Fiz (Monfero) son as máis destacadas da zona, liderando esta lenta pero esperanzadora recuperación lingüística.
O cambio explícase, segundo os expertos, por unha combinación de factores: o relevo xeracional, a alfabetización en galego das persoas que agora toman decisións sobre os recordos funerarios, e unha maior sensibilización por parte das empresas do sector, que comezan a ofrecer opcións en galego como parte do seu servizo habitual.
“Estamos diante dun proceso de recuperación simbólica e cultural que se constrúe coas palabras que deixamos para os que xa non están,” explica Enrique García. “Non é só cuestión de idioma, é unha forma de darlle valor á nosa identidade, tamén no último recordo.”