Por Raúl Río.
Cando no outono de 1969 cheguei ao pobo biscaíño de Sestao, debido a miña curiosidade de explorar o novo lugar no que ía encetar unha nova vida, vin moitas cousas que me chamaron a atención, pois atopábame nun país moi diferente a miña aldea natal, á capital lucense, onde eu rematara de estudar Mestría Industrial, ou incluso A Coruña, onde traballei de delineante durante seis meses en “Talleres PREME”, daquela na rúa Francisco Catoira. Tiña présa por adaptarme á nova situación xeográfica e cultural, polo que me fixaba en todo o que vía cos meus ollos.
Catro anos despois de chegar, o concello de Sestao puxo fronte á estación do tren da Iberia, nunha casa ao lado do bar “La Estación”, rexentado daquela polo matrimonio vilarego composto por Manuel Cordeiro e Otilia Rodríguez, unha placa na que poñía: “Aquí nació el que fuera el mejor matador de todos los tiempos, Diego Mazquiaran Fortuna. Por esta Sestao le rinde homenaje, 10-2-1895, 2-9-1973”.
Desde logo que non son taurino, xa que non podo entender como hai quen se divirte coa tortura e co sufrimento dun animal tan nobre como o touro nin como unha sociedade pode ser tan inhumana para ter como festa nacional esa brutalidade e outras tan bárbaras como tirar unha cabra dun campanario. Unha pena que os españois non teñan outro modo de divertirse e celebrar as súas festas.
Sabía que en Euskal Herria, ao igual que en Galiza, non existe afección por esa barbarie e os touros son mansos, aínda que nos Vilares, na casa de Morico de Vilarcbán, onde sempre houbo un boi mando como semental, segundo o interesante libro “Lareira de soños”, de Pastora Veres, naceu o toureiro Pascual López López, que co nome de “El Trianero” (chamado así porque para ter mais éxito dicía que nacera en Triana) recorreu as prazas mais importantes de Colombia e Venezuela.
Sempre me chamou a atención esa placa e quixen saber mais sobre Diego Mazquiaran Torrontegui. Souben que era fillo de labradores navarros e que seu pai traballaba nos Altos Fornos, nos que tamén eu traballei despois, que era algo rebelde e sendo moi novo escapouse da casa para facer de “maletilla”; que andou repartindo pan mentres practicaba coa lendaria familia xitana de “Los Gallos” as técnicas da tauromaquia e carretando maletas na estación de Valladolid, onde unha locomotora despezou ao seu compañeiro e a el so lle fixo algunhas feridas, pero tivo a fortuna de seguir con vida e de aí o seu alcume de “Fortuna”.
Este ano agasalloume a compañeira dun amigo co libro “Guía práctica de Madrid oculto”, onde atopei unha das anécdotas mais curiosas que lle puideron pasar a este matador durante a súa corta vida. Foi o 23 de xaneiro de 1928 ás 8 horas dunha mañá fría xunto ao río Manzanares, cando unha manada de vacas e touros de lidia eran conducidos a un curral do barrio de Carabanchel Baixo, escapándose dos coidadores un touro e unha vaca, que se dirixiron á ponte de Segovia e de alí ao centro da cidade. Estes touros eran bravos, criados para ser toureados nas prazas e arremetían contra todo o que se lles puxera por diante; primeiro foi a un ciclista que tirou no chan e despois a un taxi, ao que lle furou unha porta cos cornos, pasou ao trote polo paseo da Virxe do Porto, subiu a costa e foi dar a praza de España. Neste punto algúns espontáneos intentaron entreter ao animal pero el seguiu até a Gran Vía, creando pánico entre os transeúntes que escapaban como podían para evitar ser feridos.
Xa eran as 11 da mañá nesa vía madrileña cando pasaba por alí o toureiro vasco coa súa señora, á que apartou para un lado, sacou a gabardina e non dubidou en darlle uns pases con ela a modo de muleta, mentres pedía que lle trouxeran unha espada. Alguén dos espectadores foi ao Casino Militar, que se atopaba cerca, e levoulle un sable, pero dixo que non lle servía, polo que mandou a un rapaz con un coche á rúa Valverde, onde el vivía para que lle trouxera un estoque.
Durante quince minutos estivo entretendo ao touro, mentres a multitude aplaudía e cando o rapaz trouxo o estoque chegou a hora da verdade, inmortalizada na fotografía que se acompaña.
Este heroico acto serviulle de propaganda e foi chamado nada menos que para inaugurar a Praza das Ventas de Madrid o 17 de xuño de 1931, xunto con Marcial Lalanda, Nicanor Villalta, Fausto Barajas, Luis Fuentes Bejarano, Vicente Barrera, Armillita Chico y Manuel Mejias Bienvenida, matando o primeiro touro da gandería Domeq, chamado Hortelano.
Despois a vida non lle foi tan afortunada, xa que empezou a experimentar trastornos mentais e sufrir ataques de nerviosismo, o que influía no desempeño como toureiro e no seu desenvolvemento nas relacións sociais.
Morreu nun psiquiátrico de Lima (Perú), o 29 de abril de 1940, aos 45 anos de idade.
