O colectivo Patrimonio Os Ancares descubriu os castros do núcleo de Ariz e outro nas proximidades do núcleo de Vilarello de Abaixo que foron catalogados como patrimonio
A provincia de Lugo conta cuns 1.300 castros catalogados e a comarca de Sarria dispón de grandes e importantes elementos arqueolóxicos que, moitos, son patrimonio. Tan só no Concello de Láncara hai 37 castros rexistrados en diferentes estados de conservación.
Concretamente, son os castros de Armea de Arriba e Leirado (Armea), Reboredo (Bande), Trascastro ou A Croa (Carracedo); Castrodelo, A Eirexe, Saa, Suaxe (Cedrón); Lagos ou Santalla (Santalla-Lagos), As Croas ou A Ermida (A Lama), A Croa e Láncara (Láncara), A Croa do Castro de Ribeiro (Sambreixo-Muro), A Eirexe (Muro), Airexe e Carballeda (Neira de Cabaleiros), O Castro (Ariz-Pobra de San Xiao), Río e Viládiga (Río), Rañoá (O Barrio-Ronfe), A Croa (As Cortes-Ronfe), Ronfe (Ronfe), Monte Illoa (Souto de Ferradal); Aixor, A Capela ou Gradín, Eirexe (Toirán); Toldaos (Toldaos), O Mouro (Toldaos), Croa de Mourillón (Toubille), Tallón (Trasliste), Vilaesteva (Vilaesteva), A Ermida (Vilaleo); O Bandón, Monte das Penas, A Penela e A Poza Grande (Vilarello); A Croa do Castro (Vilarello de Arriba-Vilarello) e Vilouzán (Vilouzán).
Un castro é un poboado fortificado, polo xeral da época prerromana, protexido por un ou máis fosos, parapetos e murallas que bordean o recinto habitado, que na antigüidade adoitaba ter nos seus accesos un torreón que controlaba as vías de entrada.
En tempo de conflitos, a xente que vivía en campo aberto trasladábase a estas construcións, situadas en lugares estratéxicos co fin de garantir a súa seguridade, controlar o territorio, vixiar… e estaban dispostos en lugares estratéxicos para permitir a comunicación entre os habitantes e outros veciños doutros castros.
Os últimos que o Servizo de Patrimonio Cultural da Xunta de Galicia catalogou, grazas aos achados do colectivo Patrimonio dous Ancares, son un no núcleo de Ariz, na parroquia da Pobra de San Xiao e outro na parroquia de Vilarello, nas proximidades do núcleo de Vilarello de Abaixo. Estes dous foron atopados en 2019 e pouco despois foron catalogados como patrimonio polo Servizo de Patrimonio Cultural da Xunta.
Castro de Ariz
Con respecto ao castro de Ariz, este atópase a 449 metros de altitude, nun pequeno outeiro por riba de Ariz, moi próximo ao límite co Concello do Corgo.
O estado de conservación do ben é relativamente bo, mantendo case completa a súa configuración, excepto un tramo polo oeste no que perdeu as defensas. O castro ten unha antigüidade duns 2.000 anos e é de forma ovalada, cunhas medidas aproximadas de 82 por 73 metros de diámetro.
Con respecto ao recinto, este está protexido por unha muralla que chega a alcanzar nalgunhas zonas os tres metros de altura e está rodeado por un foso que nalgunhas partes ten unha anchura de oito metros.
Castro de Vilarello
Neste caso, os restos achados polo colectivo do xacemento están a uns 510 metros sobre o nivel do mar, no medio dunha carballeira e forman un círculo duns 90 metros de diámetro, e están emprazados sobre un terraplén pronunciado.
Entre as infraestruturas conservadas atópanse unha muralla exterior, outra interior, con máis de catro metros nalgún tramo ,e un foso que as rodea, doutros catro metros de ancho.
Preto da zona, a uns 500 metros, está emprazada unha necrópole megalítica formada por cinco túmulos. Con este novo castro xa son catro os catalogados na mesma parroquia de Vilarello. Son A Poza Grande, A Penela e o Monte dás Penas.
Nos castros atopáronse tamén diversos obxectos interesantes, como pezas metálicas, torques, e fragmentos.
